Η αγιοποίηση γεμίζει το παγκάρι

Της Μαρίας Παπουτσάκη
Από την Ελευθεροτυπία
Για «βιομηχανία» κατασκευής αγίων μιλούν τον τελευταίο καιρό πολλοί αρχιερείς που βλέπουν να πολλαπλασιάζονται τα αιτήματα για «αγιοκατάταξη», όπως λέγεται στην εκκλησιαστική γλώσσα η ένταξη ενός προσώπου στην κατηγορία των αγίων.
Ορισμένοι κληρικοί και θεολόγοι υποστηρίζουν ότι η αγιοποίηση επιφέρει μεγάλο οικονομικό όφελος. Αναδεικνύεται εμπορικά και τουριστικά ο τόπος που διαθέτει αγίους ή λείψανα αγίων. Δεκάδες πιστοί μόλις πληροφορηθούν το γεγονός συρρέουν στον τόπο όπου έζησε και ανακηρύχθηκε ο άγιος, αφήνοντας τον οβολό τους.
Είναι τέτοια η επιτυχία ανάλογων περιστατικών, ώστε πολλές φορές και μόνο με τη φήμη που δημιουργείται από στόμα σε στόμα, οι πιστοί προσέρχονται να προσκυνήσουν, χωρίς να περιμένουν την επίσημη απόφαση της Εκκλησίας. Παράδειγμα, το μοναστήρι του οσίου Εφραίμ στη Νέα Μάκρη, που θεωρείται από τα πλουσιότερα της Ελλάδας.
Στη μητρόπολη της Βέροιας ανήκει η πιο πρόσφατη αγιοποίηση και αφορά τα μέλη της οικογένειας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, ενός από τους μεγαλύτερους θεολόγους της ορθοδοξίας, που γεννήθηκε το 1296, έγινε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ασκήτεψε στη Βέροια, πέθανε το 1359 και ανακηρύχθηκε άγιος το 1386.
Μετά από αίτημα του μητροπολίτη Βέροιας Παντελεήμονα να αγιοποιηθούν οι γονείς και τα τέσσερα αδέλφια του αγίου, η Ιερά Σύνοδος υπέβαλε σχετικό φάκελο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο αποδέχθηκε να εγκρίνει την αγιοποίηση ολόκληρης της οικογένειας του μεγάλου θεολόγου της ορθοδοξίας.
Η τελετή της «αγιοκατάταξης» έγινε στη Βέροια με μεγάλες τιμές, κατά τη διάρκεια θεολογικού συνεδρίου στις 19 και 20 Δεκεμβρίου 2009, ενώ καθορίστηκε ο εορτασμός της μνήμης των μελών της οικογένειας του Γρηγορίου Παλαμά στις 18 Δεκεμβρίου.
Η μητρόπολη Βέροιας, όμως, έχει κινήσει νέες διαδικασίες, με στόχο, τον Απρίλιο του 2010, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για το ολοκαύτωμα της Νάουσας, να αναγορευθούν άγιες οι γυναίκες που έπεσαν στα νερά του καταρράκτη Αράπιτσα το 1822, για να μην πέσουν στα χέρια των τούρκων.
Το αίτημα αυτό, όμως, πιθανότατα θα απορριφθεί από το Πατριαρχείο, καθώς δεν πληροί τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια για κατάταξη στη χορεία των αγίων, αφού αναφέρεται απλώς σε μια πράξη αυτοθυσίας.
Τα κριτήρια
Τα βασικά κριτήρια για την «αγιοκατάταξη» είναι:
* Να έχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα (ορισμένοι μιλούν για έναν αιώνα) από τη ζωή και τον θάνατο του προσώπου που ζητείται η αγιοποίησή του.
* Να έχει κάνει θαύματα κατά τη διάρκεια της ζωής του, τα οποία, όμως, να μπορούν να αποδειχθούν.
* Να είναι άφθαρτο το λείψανό του ή να ευωδιάζει.
* Να υπάρχουν μαρτυρίες περί αγιότητος του βίου του.
Δεν αποτελεί όμως κριτήριο ο πατριωτισμός ή οι ηρωικές πράξεις. Γι' αυτό απορρίφθηκε το 2003 από την Ιερά Σύνοδο η πρόταση ορισμένων να αγιοποιηθεί ο Αθανάσιος Διάκος. Με το ίδιο αρνητικό πνεύμα αντιμετωπίζονται και οι προτάσεις για αγιοποίηση του Παπαφλέσσα και του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.
«Σημείο των εσχάτων χρόνων» θεωρεί ο θεολόγος Αρης Πανώτης τη βροχή των προτάσεων για κατατάξεις προσώπων στη χορεία των αγίων.
«Το φαινόμενο», λέει ο θεολόγος, «ξεκινάει από την ευλάβεια που έχουν κληρικοί, ή ακόμη και λαϊκοί, σε κάποιο πρόσωπο. Μάλιστα συντάσσονται ακολουθίες και τροπάρια στη μνήμη τους, χωρίς καν να υπάρξει απόφαση της Εκκλησίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν ακολουθίες για τους μοναχούς Παΐσιο και Πορφύριο. Πολλοί κληρικοί θεωρούν αυτόν τον τρόπο το προσφορότερο μέσο διάδοσης της ευλάβειας, αλλά μπορεί να είναι και εκβιασμός για τον καθορισμό του εορτασμού της μνήμης των προσώπων αυτών. Ετσι αναδεικνύουν τον τόπο τους, όπου συρρέει πλήθος πιστών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό τους».
Εχει ενδιαφέρον η κατάταξη μεταξύ των αγίων (το 2007) ενός μοναχού, του Γεωργίου Καρσλίδη, που γεννήθηκε το 1901 στην Αργυρούπολη του Πόντου, υπέστη σκληρές διώξεις κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Γεωργία, διασώθηκε, πήγε στη Δράμα, ίδρυσε το μοναστήρι της Αναλήψεως και πέθανε το 1959. Η κατάταξη του μοναχού στη χορεία των αγίων αποφασίστηκε, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν αντιρρήσεις.
Η «Κ.Ε.» έχει στη διάθεσή της την αρνητική εισήγηση κληρικού, μέλους της επιτροπής που υπέβαλε το αίτημα στο Πατριαρχείο, όπου αναφέρεται ότι ο μοναχός δεν πληροί τα κριτήρια για κατάταξή του στους αγίους.
«Τυχαία γεγονότα»
«Οι διώξεις που υπέστη ο Γεώργιος Καρσλίδης», αναφέρεται στην εισήγηση, «δεν ήταν αποκλειστικά για την πίστη του, αλλά εντασσόταν σ' ένα γενικότερο σχέδιο διώξεων και αντιεκκλησιαστικών δράσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης, η δε διάσωσή του φαίνεται τυχαίο γεγονός, που δεν σηματοδοτεί μια συγκεκριμένη άνωθεν παρέμβαση. Ο χρόνος από τον θάνατό του, το 1959, είναι ελάχιστος, ενώ όλα όσα αναφέρονται ως θαύματα τυγχάνουν αφηγήσεις ατομικών και όχι συλλογικών εμπειριών, που κινούνται μεταξύ μιας φαινομενολογικής συμπτωματολογίας και σημειολογικής συγχύσεως διαφόρων γεγονότων».
Τελικά, ο μοναχός κατετάγη στη χορεία των αγίων, τον Νοέμβριο του 2008. Η μνήμη του εορτάζεται στις 4 Νοεμβρίου, μαζί με την αδελφή του, η οποία είχε προηγηθεί στην αγιοποίηση, αφού είχε πεθάνει σε ηλικία 14 ετών, το 1910.